« Traités de cosmologie élémentaire d’autres auteurs que Johannes de Sacrobosco », par Isabelle PANTIN

 

Ressource mise en ligne avec l’aimable autorisation de son auteur, Isabelle PANTIN (ENS/IHMC), 2014.

Licence Creative Commons

Voir le document en PDF

 

 

Liste chronologique des éditions du XVIe siècle

 

Cette liste, aussi complète que possible, est destinée à être corrigée et augmentée périodiquement.

Elle recense des ouvrages très divers : manuels universitaires très complets (comme l’Epitome de Michael Mästlin), sommes des savoirs astronomiques dont la première partie porte sur les bases de la « sphère » (comme le Theatrum mundi et temporis de Giovanni Paolo Gallucci), mais aussi abrégés sommaires, ou livres de vulgarisation populaire (comme le Teatro del cielo e della terra de Giuseppe Rosaccio).

En revanche, les éditions et traductions de textes antiques et médiévaux n’ont pas été retenues, pas plus que les commentaires de la Genèse. Les manuels d’astrologie ou de navigation, les traités sur les instruments, les calendriers ou les livres de cosmographie (dans l’acception géographique du terme) n’ont été pris en compte que s’ils comportent une section exposant les éléments de la « sphère ».

La liste indique uniquement les éditions dont au moins un exemplaire est conservé dans une bibliothèque ou une collection dont le catalogue est accessible, notamment à travers le Karlsruher Virtuelle Katalog (KVK), le Universal Short Title Catalogue (USTC), ou encore les bibliographies des impressions allemandes (VD 16) et italiennes (EDIT 16) du XVIe siècle.

Il peut arriver qu’une édition ait fait l’objet de deux émissions successives (avec deux dates différentes), nous l’avons signalé chaque fois que nous l’avons repéré, mais le contrôle n’a pas été fait de façon systématique.

Isabelle Pantin (ENS/IHMC)

 

Jacques Lefèvre d’Etaples, Astronomicon, dans Idem In hoc libro contenta Epitome compendiosaque introductio in libros arithmeticos diui Severini Boetii [avec Charles de Bovelles, Introductio in geometriam ; Liber de quadratura circuli ; Liber de cubicatione sphere ; Perspectivae introductio], Paris, Wolfgang Hopyl et Henri Estienne, 1503. In-fol.

 

[Matthias Ringmann, Joannes Waldseemüller, Jean Basin], Cosmographiae introductio cum quibusdam geometriae ac astronomiae principiis ad eam rem necessariis. Insuper quatuor Americi Vespucii navigationes. Universalis Cosmographiae descriptio tam in solido quam plano, eis etiam insertis, quae Ptholomaeo ignota a nuperis reperta sunt, Saint-Dié, [Nicolas Lud], 1507. 4°.

 

[Matthias Ringmann, Joannes Waldseemüller, Jean Basin], Cosmographiae introductio cum quibusdam geometriae ac astronomiae principiis ad eam rem necessariis. Insuper quatuor Americi Vespucii navigationes. Universalis Cosmographiae descriptio tam in solido quam plano, eis etiam insertis, quae Ptholomaeo ignota a nuperis reperta sunt, Strasbourg, Johann Gruninger, 1509. 4°.

 

Jacques Lefèvre d’Etaples, Astronomicon, dans Idem In hoc libro contenta Epitome compendiosaque introductio in libros arithmeticos diui Severini Boetii [avec Charles de Bovelles, Introductio in geometriam ; Liber de quadratura circuli ; Liber de cubicatione sphere ; Perspectivae introductio], Paris, Henri Estienne, 1510. 4°.

 

[Matthias Ringmann, Joannes Waldseemüller, Jean Basin], Cosmographiae introductio cum quibusdam geometriae ac astronomiae principiis ad eam rem necessariis. Insuper quatuor Americi Vespucii navigationes, Lyon, Jean de la Place, 1515. 4°.

 

Jacques Lefèvre d’Etaples, Introductorium astronomicum, theorias corporum coelestium duobus libris complectens. Comm. Josse Clichtove, Paris, Henri Estienne, 1517. In-folio.

 

[Matthias Ringmann, Joannes Waldseemüller, Jean Basin], Cosmographiae introductio cum quibusdam geometriae ac astronomiae principiis ad eam rem necessariis […], Lyon, Jean de la Place, 1518. 4°.

 

Petrus Apianus, Cosmographicus liber, Landshut, Johannes Weissenburger, 1524. 4°. [Seule la première partie concerne la cosmologie, le reste du livre étant géographique].

 

[Petrus Apianus, Matthias Ringmann et al.], Cosmographiae introductio cum quibusdam Geometriae ac Astronomiae principiis ad eam rem necessariis, Ingolstadt, Apianus, 1529. 8°. [Apianus a repris le titre et une bonne partie du texte de l’opuscule paru en 1507, mais en construisant un manuel différent].

 

Petrus Apianus, Cosmographicus liber, éd. Gemma Frisius, Anvers, Johannes Grapheus et Rolland Bollaert, 1529. 4°. [Seule la première partie concerne la cosmologie, le reste du livre étant géographique].

 

Gemma Frisius, De Principiis astronomiae et cosmographiae deque usu globi ab eodem editi. Item de orbis divisione et insulis rebusque nuper inventis, Louvain, Joannes Grapheus, octobre 1530. 4°.

 

[Petrus Apianus, Matthias Ringmann et al.], Cosmographiae introductio cum quibusdam Geometriae ac Astronomiae principiis ad eam rem necessariis, Ingolstadt, Apianus, 1532. 8°.

 

Oronce Finé, De mundi sphæra, dans Oronce Finé, Protomathesis, Paris, Morrhi, 1532. In-folio.

 

[Matthias Ringmann et al., Petrus Apianus], Cosmographiae introductio cum quibusdam Geometriae ac Astronomiae principiis ad eam rem necessariis, Ingolstadt, Apianus, 1533. 8°.

 

Petrus Apianus, Cosmographicus liber, éd. Gemma Frisius. Add. Gemma Frisius, Libellus de locorum describendorum ratione, et de eorum distantiis, Anvers, Johannes Grapheus our Grégoire de Bonte et Arnold Birkman, 1533. 4°. [Seule la première partie concerne la cosmologie, le reste du livre étant géographique].

 

[Petrus Apianus, Matthias Ringmann et al.], Cosmographiae introductio cum quibusdam Geometriae ac Astronomiae principiis ad eam rem necessariis, Venise, Melchior Sessa, 1533. 8°.

 

Petrus Apianus, Cosmographicus liber, éd. Gemma Frisius. Add. Gemma Frisius, Libellus de locorum describendorum ratione, et de eorum distantiis, Anvers, Johannes Grapheus pour Grégoire de Bonte, 1534. 4°. [Seule la première partie concerne la cosmologie, le reste du livre étant géographique].

 

Johannes Honter Coronensis, De cosmographia rudimentis libri duo, quorum prior Astronomiae, posterior Geographiae principia brevissime complectitur, in Denys le Periégète, De totius orbis situ, trad. Antonio Beccaria, Bâle, Heinrich Petri, 1534. 4°.

 

[Petrus Apianus, Matthias Ringmann et al.], Cosmographiae introductio cum quibusdam Geometriae ac Astronomiae principiis ad eam rem necessariis, Venise, Melchior Sessa, 1535. 8°.

 

Francisco Falero, Tratado del esphera y del arte del marear con el regimie[n]to de las alturas co[n] algu[n]as reglas nueuame[n]te escritas muy necessarias, Seville, Juan Croberger, 1535. 8°.

 

[Petrus Apianus, Matthias Ringmann et al.], Cosmographiae introductio cum quibusdam Geometriae ac Astronomiae principiis ad eam rem necessariis, Venise, Francesco Bindoni et Maffeo Pasini, 1537. 8°.

 

Petrus Apianus, De Cosmographie […], Anvers, Grégoire de Bonte, 1537. 4°. [Trad. flamande du Cosmographicus liber].

 

Petrus Apianus, Cosmographia, éd. Gemma Frisius, Anvers, Gilles Coppens de Dienst pour Arnold Birckman, 1539. 4°. [Réédition du Cosmographicus liber].

 

Martin Borrhaus, dit Cellarius, Mathematôn stoicheia. Hoc est. Elementale cosmographicum. Ed. Achille Pirmin Gasser, Strasbourg, Crato Mylius, 1539. 8°.

 

Johann Dryander, Spherae materialis. Sive globi coelestis. (das ist) des hymels lauff gruendtliche Außlegung so vil zur anleytung der astronomie dienet mit vilen nuetzlichen regeln, Marbourg, Christian I Egenolff, 1539. 4°.

 

Petrus Apianus, Cosmographia, éd. Gemma Frisius. Add. Gemma Frisius, De eadem re libelli, Anvers, Gilles Coppens de Dienst pour Arnold Birckman, 1540. 4°. [Réédition du Cosmographicus liber].

 

Alessandro Piccolomini, De la Sfera del mondo libri quattro […]. Delle Stelle fisse libro uno con le sue figure e con le sue tavole, Venise, Giovanni Antonio et Domenico Volpini pour Andrea Arrivabene, 1540. 4°.

 

[Petrus Apianus, Matthias Ringmann et al.], Cosmographiae introductio cum quibusdam Geometriae ac Astronomiae principiis ad eam rem necessariis, Venise, Melchior Sessa, 1541. 8°.

 

Oronce Finé, De mundi sphæra, sive Cosmographia, primave astronomiæ parte libri V [et alia opera], Paris, Simon de Colines, 1542. In-folio. Nouvelle édition corrigée de la 3e partie de la Protomathesis d’Oronce Finé (Paris, Morrhi, 1532).

 

Oronce Finé, De mundi sphæra, sive Cosmographia, primave astronomiæ parte libri V […] seorsumque in studiosorum gratiam absque commentariis recenter impressi, Paris, Colines, 1542. 8°. [Abrégé de l’édition précédente].

 

[Petrus Apianus, Matthias Ringmann et al.], Cosmographiae introductio cum quibusdam Geometriae ac Astronomiae principiis ad eam rem necessariis, Marbourg, 1543.

 

Johann Dryander, Sphaerae sive globi astriferi explicatio et usus, per Joan. Dryandrum, medicum, Marbourg, Andreas Kolbe, 1543. 8°.

 

Francesco Maurolico, Cosmographia […] in tres dialogos distincta: in quibus de forma, situ, numeroque tam coelorum quam elementorum, alijsque rebus ad astronomica rudimenta spectantibus satis disseritur, Venise, héritiers de Luca Antonio Giunta, 1543. 4°.

 

[Petrus Apianus, Matthias Ringmann et al.], Cosmographiae introductio cum quibusdam Geometriae ac Astronomiae principiis ad eam rem necessariis, Cologne, Héritiers de Gymnicus, 1544. 8°.

 

Petrus Apianus, La Cosmographie […], Anvers, Gilles Coppens de Dienst pour Grégoire de Bonte, 1544. 8°. [Trad. française de la Cosmographia, d’après l’édition de 1540 et avec les mêmes opuscules de Gemma Frisius].

 

Petrus Apianus, Cosmographie, oft Beschryvinghe der geheelder werelt […], Anvers, Gilles Coppens de Dienst pour Grégoire de Bonte, 1545. 4°.

 

Giacomo Gabriele, Dialogo di M. Iacomo Cabriele, nel quale de la sphera, et de gli orti et occasi de le stelle, minutamente si ragiona, Venise, Giovanni de Farri pour Giovanni Griffio, 1545. 4°.

 

Gemma Frisius, De Principiis astronomiae et cosmographiae, deque usu globi, Paris, Thomas Richard, 1547. 8°.

 

Petrus Apianus, Libro dela cosmographia […], Anvers, Grégoire de Bonte, 1548. 4°. [Trad. espagnole de la Cosmographia, d’après l’édition latine de 1545 et avec les mêmes opuscules de Gemma Frisius].

 

Rembert Dodoens, Cosmographica in astronomiam et geographiam isagoge, Anvers, Jan van der Loe, 1548. 8°.

 

Gemma Frisius, De Principiis astronomiae et cosmographiae, deque usu globi cosmographici ab eodem aediti. De orbis divisione et insulis rebusque nuper inventis. Ejusdem de annuli astronomici usu. Add. Joannes Schoener, De usu globi astriferi opusculum, Anvers, Johannes Steelsius, 1548. 8°.

 

Johannes Mercurius, Divisio vocabuli astronomiae juxta methodum dialecticam, ex variis hinc inde collecta receptiorum Mathematices peritorum scriptis, in usum studiosae juventutis Heydelbergensis, ut aliquis esset ad Sphaericam doctrinam et Theoricas Planetarum aditus, Heidelberg, Joannes Eberbach, 1548. 8°.

 

Alessandro Piccolomini, De la Sfera del mondo libri quattro […]. Delle Stelle fisse libro uno con le sue figure e con le sue tavole, Venise, Niccolò Bascarini, 1548. 4°.

 

Johannes Honter, Rudimentorum cosmographicorum Joan. Honteri Coronensis libri III. cum tabellis geographicis elegantissimis, Zurich, Christoph Froschauer, 1549. 8°.

 

Petrus Apianus, Cosmographia, éd. Gemma Frisius. Add. Gemma Frisius, Ejusdem argumenti libelli, Anvers, Gilles Coppens de Dienst pour Grégoire de Bonte, 1550. 4°.

 

[Petrus Apianus, Matthias Ringmann et al.], Cosmographiae introductio cum quibusdam Geometriae ac Astronomiae principiis ad eam rem necessariis, Paris, Guillaume Cavellat, 1550. 8°.

 

Alessandro Piccolomini, La Sphère du monde. Trad. Jacques Goupyl, Paris, Guillaume Cavellat, 1550. 8°.

 

[Petrus Apianus, Matthias Ringmann et al.], Cosmographiae introductio, Paris, Guillaume Cavellat, 1551. 8°. [Nouvelle émission de l’édition de 1550].

 

[Petrus Apianus, Matthias Ringmann et al.], Cosmographiae introductio, Paris, Guillaume Cavellat, 1551. 8°. [Nouvelle impression].

 

[Petrus Apianus, Matthias Ringmann et al.], Cosmographiae introductio cum quibusdam Geometriae ac Astronomiae principiis ad eam rem necessariis, Venise, Melchior Sessa, 1551. 8°.

 

Petrus Apianus, La Cosmographie […], Paris, Vivant Gaultherot, 1551. 8°. [Trad. française un peu modifiée par rapport à celle parue en 1544, avec les opuscules de Gemma Frisius].

 

Petrus Apianus, Cosmographia […], éd. Gemma Frisius. Add. Gemma Frisius, Ejusdem argumenti libelli, Paris, Vivant Gaultherot, 1551. 8°.

 

Martin Borrhaus, dit Cellarius, Elementale cosmographicum, quo totius et Astronomiæ et Geographiæ rudimenta […] docentur apodixibus. Ed. Achille Pirmin Gasser et Oronce Finé. Add. [Petrus Apianus, Matthias Ringmann et al.], Cosmographiae introductio, Paris, Guillaume Cavellat, 1551 (achevé d’imprimer: novembre 1550). 8°.

 

Martín Cortés, Breue compendio de la sphera y de la arte de nauegar, con nueuos instrumentos y reglas, exemplificado con muy subtiles demonstraciones, Sevilla, en casa de Anton Aluarez, 1551. 8°.

 

Oronce Finé, Sphæra mundi, sive Cosmographia V libris recens auctis et emendatis absoluta, Paris, Vascosan, 1551. 4°.

 

Oronce Finé, Lesphere du monde, proprement dite cosmographie, composee nouvellement en françois, & divisee en cinq livres, Paris, Michel de Vascosan, 1551. 4°.

 

Caspar Peucer, Elementa doctrinae de circulis coelestibus et primo motu, Wittenberg, Johann Crato, 1551. 8°.

 

Johannes Honter, Rudimentorum cosmographicorum Ioan[nes] Honteri Coronensis libri III : cum tabellis geographicis elegantissimis, Zurich, Christoph Froschauer, 1552. 8°.

 

Johannes Honter, Rudimentorum cosmographicorum Ioan[nes] Honteri Coronensis libri III : cum tabellis geographicis elegantissimis, Anvers, Richard, 1552. 8°.

 

Antoine Mizauld, De mundi sphaera, seu cosmographia, libri tres, Paris, Guillaume Cavellat, 1552. 8°.

 

Alessandro Piccolomini, Editione tertia. Della Sfera del mondo libri quattro […]. Delle Stelle fisse libro uno con le sue figure e con le sue tavole, Venise, Niccolò Bascarini et Andrea Arrivabene, 1552. 4°.

 

Guillaume Postel, De universitate liber in quo astronomiae doctrinaeve coelestis compendium terrae aptatum, et secundum coelestis influxus ordinem praecipuarumque originum rationem totus orbis terrae quatenus innotuit, cum regnorum temporibus exponitur, Paris, J. Gueullart, 1552. 4°.

 

Richard Roussat, Des elements et principes d’astronomie, avec les universelz jugements d’icelle, item un traité tres exquis et recreatif des elections de choses à faire […], Paris, N. Chrestien, 1552. 8°.

 

Petrus Apianus, Cosmographia […], éd. Gemma Frisius. Add. Gemma Frisius, Ejusdem argumenti libelli, Anvers, Gilles Coppens de Dienst pour Grégoire de Bonte, 1553. 4°.

 

Petrus Apianus, Cosmographie, oft Beschrijvinghe der geheelder werelt […], Anvers, Grégoire de Bonte, 1553. 4°.

 

Petrus Apianus, Cosmographia […], éd. Gemma Frisius. Add. Gemma Frisius, Ejusdem argumenti libelli, Paris, Vivant Gaultherot, 1553. 8°.

 

Gemma Frisius, De Principiis astronomiae et cosmographiae, deque usu globi ab eodem editi. Item de orbis divisione et insulis rebusque nuper inventis, Anvers, Johannes Grapheus et Johannes Steelsius, 1553. 8°.

 

Antoine Mizauld, De mundi sphaera, seu cosmographia, libri tres, Paris, Guillaume Cavellat, 1553. 8°. [Nouvelle émission de l’édition de 1552].

 

Caspar Peucer, Elementa doctrinae de circulis coelestibus et primo motu, Wittenberg, Johann Crato, 1553. 8°.

 

Alessandro Piccolomini, Editione tertia. Della Sfera del mondo libri quattro […]. Delle Stelle fisse libro uno con le sue figure e con le sue tavole, Venise, Bartolomeo Cesano, 1553. 4°.

 

[Petrus Apianus, Matthias Ringmann et al.], Cosmographiae introductio cum quibusdam Geometriae ac Astronomiae principiis ad eam rem necessariis, Venise, Francisco Bindoni, 1554. 8°.

 

Oronce Finé, De Mundi sphæra, sive Cosmographia, libri V, Paris, Michel de Vascosan, 1555. 4°.

 

Gemma Frisius, De Principiis astronomiae et cosmographiae, deque usu globi ab eodem editi. Item de orbis divisione et insulis. Add. Joannes Schoener : De usu globi astriferi opusculum, Paris, Benoît Prevost pour Guillaume Cavellat, 15 février 1556. 8°.

 

Gemma Frisius, Les principes d’astronomie et cosmographie avec l’usage du globe. Trad. Claude de Boissière. Add. Gemma Frisius : L’usage de l’anneau astronomic. Claude de Boissière : l’Exposition de la mappemonde, Paris, (Benoît Prevost) pour Guillaume Cavellat, 18 janvier 1556. 8°.

 

Gemma Frisius, De Principiis astronomiae et cosmographiae, deque usu globi ab eodem editi. Item de orbis divisione et insulis. Add. Joannes Schoener : De usu globi astriferi opusculum, Paris, Guillaume Cavellat, 1557. 8°. [Nouvelle émission de l’édition de 1556].

 

Gemma Frisius, Les principes d’astronomie et cosmographie avec l’usage du globe. Trad. Claude de Boissière. Add. Gemma Frisius : L’usage de l’anneau astronomic. Claude de Boissière : l’Exposition de la mappemonde, Paris, Guillaume Cavellat, 1557. 8°. [Nouvelle émission de l’édition de 1556].

 

Jean Pierre de Mesmes, Les Institutions astronomiques, Paris, Michel de Vascosan, 1557. In-folio.

 

Francesco Maurolico, Cosmographia […], Paris, Guillaume Cavellat, 1558. 8°.

 

Caspar Peucer, Elementa doctrinae de circulis coelestibus et primo motu recognita et correcta, Wittenberg, Johann Crato, 1558. 8°.

 

Alessandro Piccolomini, De la Sfera del mondo libri quattro […]. De le Stelle fisse libro uno […], Venise, Giovanni Varisco et compagni, 1559. 4°.

 

Gaillard de Terraube, abbé de Boillas, Brief Discours des choses plus nécessaires et dignes d’estre entendues en la cosmographie, Paris, Federic Morel, 1559. 8°.

 

Johannes Honter, Rudimentorum cosmographicorum libri III, Anvers, Jean Richard, 1560. 8°.

 

Petrus Apianus, Cosmographie, oft Beschrijvinghe der gheheelder Werelt […], Anvers, J. Verwithaghen, 1561. 4°.

 

Martin Cortés, The arte of navigation conteynyng a compendious description of the sphere, with the makyng of certen instrumentes and rules for navigations: and exemplified by manye demonstrations, Londres, Richard Jugge, 1561. 4°.

 

Johannes Honter, De cosmographiae rudimentis duplici editione, ligata scilicet et soluta, in Pseudo-Proclus, sphaera [et alia opera], Bâle, Heinrich Petri, 1561. 8°.

 

Michael Neander, Elementa sphaericae doctrinae, seu de primo motu: in usum studiosae juventutis methodice et perspicue conscripta […], Bâle, Johann Oporin, 1561. 4°.

 

Alessandro Piccolomini, De la Sfera del mondo libri quattro, novamente da lui emendate […]. De le Stelle fisse libro uno […], Venise, Giovanni Varisco et compagni, 1561. 4°.

 

Alessandro Piccolomini, De la Sfera del mondo libri quattro, novamente da lui emendate […]. De le Stelle fisse libro uno […], Venise, Niccolò Bevilacqua, 1561. 4°.

 

Guillaume Postel, Cosmographicae disciplinae compendium, in suum finem, hoc est ad divinæ Providentiæ certissimam demonstrationem conductum [et alia opera], Bâle, Johannes Oporin, 1561. 4°.

 

Caspar Peucer, Elementa doctrinae de circulis coelestibus et primo motu recognita et correcta, Wittenberg, Hans Lufft, 1563. 8°.

 

Guillaume Postel, De Universitate liber, in quo astronomiae doctrinaeve coelestis compendium terrae aptatum [...] exponitur [...] 2a aeditio. Alterius, sive secundae partis operis Guilielmi Postelli de Universitate expositio, cui nomen imposuit Ptolemeolus, Paris, Martin Le Jeune, 1563. 4°.

 

Victorinus Strigel, Epitome doctrinae de primo motu aliquot demonstrationibus illustrata, edita à Victorino Strigelio, Leipzig, Ernst Vögelin, 1563. 8°.

 

Petrus Apianus, Cosmographia […], éd. Gemma Frisius. Add. Gemma Frisius, Ejusdem argumenti libelli, Anvers, Gilles Coppens de Dienst pour les héritiers d’Arnold Birckman et J. Verwithagen, 1564. 4°.

 

Alessandro Piccolomini, La Sfera del mondo […], Venise, Giovanni Varisco et Paganino Paganini, 1564. 4°.

 

Victorinus Strigel, Epitome doctrinae de primo motu aliquot demonstrationibus illustrata, Leipzig, Ernst Vögelin, 1564. 8°.

 

Sebastianus Theodoricus Winshemius, Novae quaestiones Sphaerae, Wittenberg, 1564. 8°.

 

Cornelius Valerius Ultrajectinus, De sphaera, et primis astronomiae rudimentis libellus utilissimus cui adiecta sunt breuia quaedam de gaeographia praecepta maxime necessaria, Anvers, Gulielmus Silvius, 1564. 8°.

 

Victorinus Strigel, Epitome doctrinae de primo motu aliquot demonstrationibus illustrata. Denuo edita à Victorino Strigelio, Wittenberg, Johann Krafft, 1565. 8°.

 

Alessandro Piccolomini, La Sfera del mondo […], Venise, Giovanni Varisco et compagni, 1566. 4°.

 

Antoine Mizauld, Cosmographiæ, seu Mundi sphaerae, libri tres nova methodo & dilucida conscripti. Autore Antonio Mizaldo, medico et mathematico. Eiusdem geographica quædam, cum docti astronomi, et periti rerum cœli interpretis, encomio, Paris, Fédéric Morel, 1567. 8°

 

Sebastianus Theodoricus, Novae quaestiones Sphaerae, Wittenberg, 1567. 8°.

 

Alessandro Piccolomini, De Sphaera libri quatuor ex italico in latinum sermonem conversi. Ejusdem compendium de cognoscendis stellis fixis, et de magnitudine terrae et aquae liber unus itidem latinus factus. Trad. Joannes Nicolaus Stupanu, Bâle, P. Perna, 1568. 4°.

 

Cornelius Valerius Ultrajectinus, De sphaera, et primis astronomiae rudimentis libellus, Anvers, Christ. Plantin, 1568. 8°.

 

Gaillard de Terraube, abbé de Boillas, Brief Discours des choses plus nécessaires et dignes d’estre entendues en la cosmographie, reveu et corrigé de nouveau, Paris, Federic Morel, 1568/1569. 8°.

 

Caspar Peucer, Elementa doctrinae de circulis coelestibus et primo motu recognita et correcta, Wittenberg, Johann Crato, 1569. 8°.

 

Alessandro Piccolomini, La Sfera del mondo […], Venise, Giovanni Varisco et compagni, 1569. 4°.

 

Nikolaus Renssberger, Astronomia Teutsch dergleichen vormals nye in druck aussgangen darinn verfast seind vier buecher, Augsbourg, héritiers de Matthaeus Franck, 1569. 4°.

 

Guillaume Drien, La sphere du monde, Avignon, Pierre Roux, [1570].

 

Johannes Honter, Rudimentorum cosmographicorum libri III, Zurich, Froschauer, 1570. 8°.

 

Alessandro Piccolomini, De le stelle fisse […], Venise, Giovanni Varisco et compagni, 1570. 4°.

 

Nikolaus Renssberger, Astronomia Teutsch dergleichen vormals nye in druck aussgangen darinn verfast seind vier buecher, Augsbourg, héritiers de Matthaeus Franck, 1570. 4°.

 

Martin Cortés, The arte of navigation conteyning a compendious description of the sphere, with the makyng of certayne instrumentes and rules for navigations and exemplified by many demonstrations, Londres, Richard Jugge, 1572. 4°.

 

Nikolaus Renssberger, Astronomia Teutsch dergleichen vormals nye in druck aussgangen darinn verfast seind vier buecher, Augsbourg, héritiers de Matthaeus Franck, 1572. 4°.

 

Giovanni Lorenzo D’Anania, La universal fabrica del mondo dell’ eccell. m. Lorenzo Anania della città di Tauerna cosmografo, et teologo doue s’ha piena notitia de i costumi, leggi, città, fiumi, monti, prouincie et popoli del mondo, Naples, Giuseppe Cacchii, 1573. 4°.

 

Petrus Apianus, Cosmographie, oft Beschrijvinghe der gheheelder Werelt…, Anvers, J. Verwithagen, 1573. 4°.

 

Francesco Bordini, Quaesitorum, et responsorum mathematicae disciplinae ad totius universi cognitionem spectantium chilias. Ex quibus, quae ad sphaerae, cosmographiae, geographiae, theoricarumque planetarum, aliarumque affinium scientiarum universalem attinent contemplationem, exactissime, et brevissimè explicantur, Bologne, Alessandro Benacci, 1573. 4°.

 

Heinrich Brucaeus, De motu primo libri tres, Rostock, Jacobus Lucius, 1573. 8°.

 

Juan Pérez de Moya, Tratado de cosas de astronomia y cosmographia y philosophia natural, Alcalá de Henares, Juan Gracián, 1573. In-fol.

 

Juan Pérez de Moya, Tratado de mathematicas en que se contienen cosas de arithmetica, geometria, cosmographia, y philosophia natural, Alcalá de Henares, Juan Gracián, 1573. In-fol.

 

Alessandro Piccolomini, La sfera del mondo […], Venise, Giovanni Varisco et compagni, 1573. 4°.

 

Gaillard de Terraube, Cosmographiæ totius compendiosa et dilucida explicatio, Lausanne, François Le Preux, 1573.

 

Cornelius Valerius Ultrajectinus, De sphaera, et primis astronomiae rudimentis libellus, Anvers, Christ. Plantin, 1573. 8°.

 

Petrus Apianus, Cosmographia, éd. Gemma Frisius. Add. Gemma Frisius, Ejusdem argumenti libelli, Anvers, Jean Verwithagen pour Jean Bellère et Christophe Plantin, 1574. 4°.

 

Petrus Apianus, Cosmographia, éd. Gemma Frisius. Add. Gemma Frisius, Ejusdem argumenti libelli, Cologne, héritiers d’Arnold Birckman, 1574. 4°.

 

Hermann Witekind, De Sphaera mundi, et temporis ratione apud Christianos, Heidelberg, Johannes Maier pour Matthaus Harnisch, 1574. 8°.

 

Petrus Apianus, La Cosmographia […]. La manera de descrivir y situar los Lugares […], Anvers, Jean Bellere et Jean Verwithagen, 1575. 4°. [Trad. espagnole déjà parue en 1548, avec l’ajout de quelques opuscules géographiques].

 

James Cheyne, De priore astronomiae parte s. de sphaera libri duo, Douai, J. Bogard, 1575. 8°.

 

James Cheyne, De sphaerae seu globi coelestis fabrica, brevis praeceptio. Auctore I. Cheyneio [...] Eiusdem [en grec:] Anakephaleôsis principium aliquot sphaerae usuum, Douai, J. Bogard, 1575. 8°.

 

Nikolaus Renssberger, Astronomia Teutsch dergleichen vormals nye in druck aussgangen darinn verfast seind vier buecher, Augsbourg, héritiers de Matthaeus Franck, 1575. 4°.

 

Cornelius Valerius Ultrajectinus, De sphaera, et primis astronomiae rudimentis libellus, Anvers, Plantin, 1575. 8°.

 

Giovanni Lorenzo D’Anania, L’universale fabrica del mondo overo cosmografia di M. Giovanni Lorenzo d’Anania, Venise, Jacomo Vidali pour Aniello San Vito di Napoli, 1576. 4°.

 

Gaudenzio Fagienci, Una nuova e breve sfera, parte spirituale e parte universale secondo l’ordine teologico, filosofico, astronomico, cosmografo, geografo et computista. Compositione di don Gaudentio Fagiencii veneto divisa in due libri, Brescia, Giacomo et Policreto Turlino, 1576. 4°.

 

Caspar Peucer, Elementa doctrinae de circulis coelestibus et primo motu, recognita et correcta, Wittenberg, J. Crato, 1576. 8°.

 

Thomas Blebel, De Sphaera et primis astronomiae rudimentis libellus ad usum Scholarum trivialium, ut vocant, maxime accommodatus […], éd. Bartholomaeus Schönborn. Add. Thomas Blebel : Calendarium poeticum generale, Wittenberg, Matthaeus Welack, 1576/1577. 8°.

 

[Petrus Apianus, Matthias Ringmann et al.], Cosmographiae introductio cum quibusdam Geometriae ac Astronomiae principiis ad eam rem necessariis, Neisse (Silésie), Cruciger, 1578.

 

Heinrich Brucaeus, De motu primo libri tres, Rostock, Jacobus Lucius, 1578. 8°.

 

Gemma Frisius, De Principiis astronomiae et cosmographiae, deque usu globi ab eodem editi. Item de orbis divisione et insulis rebusque nuper inventis, Cologne, Maternus Cholinus, 1578. 8°.

 

Martin Cortés, The arte of navigation conteyning a compendious description of the sphere, with the making of certayne instrumentes and rules for navigations, and exemplified by many demonstrations, Londres, Richard Jugge, 1579. 4°.

 

Nicolò di Nale, Dialogo sopra la sfera del mondo, di m. Nicolò di Nale, diviso in cinque giornate nel quale con brevità si dichiarano minutamente tutte le cose appartenenti al trattato di essa sfera. Discorso non meno utile, che facilissimo d’apprendersi da ciascuno, Venise, Francesco Ziletti, 1579. 4°.

 

Caspar Peucer, Elementa doctrinae de circulis coelestibus et primo motu recognita et correcta, Wittenberg, Johann Crato, 1579. 8°.

 

Alessandro Piccolomini, La Sfera del mondo […], Venise, Giovanni Varisco et compagni, 1579. 4°.

 

Alessandro Piccolomini, De le Stelle fisse […], Venise, Giovanni Varisco et compagni, 1579. 4°.

 

Valentin Nabod, Astronomicarum institutionum libri III. quibus doctrinæ sphaericæ elementa methodo nova, facili, & ad captum Tyronum aptissima traduntur, Venise, Paolo Meietti, 1580. 8°.

 

Wilhelm Adolf Scribonius, Isagoge sphaerica methodice proposita a Guilhelmo Adolpho scribonio Marpurgensi, Lemgo, Konrad Grothe, 1580. 8°.

 

Wilhelm Adolf Scribonius, Isagoge sphaerica methodice proposita a Guilhelmo Adolpho scribonio Marpurgensi, Francfort, André Wechel, 1580. 8°.

 

Petrus Apianus, Cosmographie […], Anvers, Jean Bellère, 1581. 4°. [Trad. française, avec divers opuscules de Gemma Frisius et d’autres auteurs].

 

Franz Hildesheim, Mundi catholica: sive cosmographiae praecepta universalia: a franc. Hildensaemo, hippolyti f. Conscripta. Cum praefatione Joan. Sturmii, Strasbourg, Nikolaus Wiriot, 1581. 8°.

 

Wilhelm Adolf Scribonius, Isagoge sphaerica methodice proposita a Guilhelmo Adolpho scribonio Marpurgensi, Francfort, André Wechel, 1581. 8°.

 

Cornelius Valerius Ultrajectinus, De sphaera, et primis astronomiae rudimentis libellus, Anvers, Plantin, 1581. 8°.

 

Giovanni Lorenzo D’Anania, L’universale fabrica del mondo, overo Cosmografia dell’ ecc. Gio. Lorenzo d’Anania, Venise, Andrea Muschio pour Aniello San Vito di Napoli, 1582. 4°.

 

Thomas Blebel, De Sphaera et primis rudimentis libellus ad usum scholarum maxime accommodatus […] éd. Bartholomaeus Schönborn, s.l. [Wittenberg ?], 1582. 8°.

 

Gemma Frisius, Les principes d’astronomie et cosmographie avec l’usage du globe. Trad. Claude de Boissière. Add. Gemma Frisius : L’usage de l’anneau astronomic. Claude de Boissière : l’Exposition de la mappemonde, Paris, Jérôme de Marnef et la veuve de Guillaume Cavellat, 1582. 8°.

 

Michael Mästlin, Epitome astronomiae, qua brevi explicatione omnia, tam ad sphaericam quam theoricam eius partem pertinentia ex ipsius scientiae fontibus deducta, perspicue per quaestiones traduntur, Heidelberg, Jakob Müller, 1582. 8°.

 

Sebastianus Theodoricus, Novae quaestiones Sphaerae, Wittenberg, Matthaeus Welack, 1583. 8°.

 

Petrus Apianus, Cosmographie ou Description du monde universel, Anvers, Arnoult Conincx, 1584. 4°. [Suit l’édition de 1581].

 

Petrus Apianus, Cosmographia, éd. Gemma Frisius. Add. Gemma Frisius, Ejusdem argumenti libelli, Anvers, Jean Verwithagen et Jean Bellère, 1584. 4°.

 

Martin Cortés, The arte of navigation conteining a compendious description of the sphere, with the making of certayne instrumentes and rules for navigations, and exemplified by many demonstrations, Londres, veuve de Richard Jugge, 1584. 4°.

 

Rembert Dodoens, De sphaera, sive de astronomiae et geographiae principiis cosmographica isagoge, Anvers (= Leyde), Christophe Plantin, 1584. 8°.

 

Alessandro Piccolomini, La sfera del mondo […], Venise, Giovanni Varisco et Paganino II Paganini, [1584-1589 ?]. 4°.

 

Francesco Barozzi, Cosmographia in quatuor libros distributa, summo ordine, miraque facilitate, ac breuitate ad magnam Ptolomaei mathematicam constructionem, ad vniuersamque astrologiam instituens. Francisco Barocio Iacobi filio patritio Veneto autore. Cum praefatione eiusdem autoris [...] Praecesserunt etiam communia mathematica, necnon arthmetica, & geometrica principia, nonnullaeque propositiones [...] ac demum locupletissimus index eorum, quae ipsa cosmographia continentur, Venise, Grazioso Percacino, 1585. 8°.

 

Thomas Bicarton, De sphaera mundi, seu cosmographia, dialogus, Poitiers, Jacques et Guillaume Bouchet, 1585. 8°.

 

John Blagrave, The mathematical jewel shewing the making, and most excellent use of a singuler instrument so called […], London, Walter Venge, 1585. In-fol.

 

Heinrich Brucaeus, De motu primo libri tres recogniti et aucti, Rostock, 1585. 8°.

 

Johannes Honter Coronensis, De cosmographia rudimentis duplici editione, ligata scilicet et soluta, in Pseudo-Proclus, sphaera [et alia opera], Bâle, Sebastian HeinrichPetri, 1585. 8°.

 

Cornelius Valerius Ultrajectinus, De sphaera, et primis astronomiae rudimentis libellus, Anvers, Christophe Plantin, 1585. 8°.

 

Nicodemus Frischlin, De astronomicae artis, cum doctrina coelesti, et naturali philosophia, congruentia, ex optimis quibusque Graecis Latinisque scriptoribus, theologis, medicis, mathematicis, philosophis et poëtis collecta libri quinque. Passim inserta est huic operi solida divinationum astrologicarum confutatio, Francfort, Johann Spiess, 1586. 8°.

 

Caspar Peucer, Elementa doctrinae de circulis coelestibus et primo motu, recognita et correcta, Wittenberg, Simon Gronenberg, 1587.

 

Giovanni Paolo Gallucci, Theatrum mundi et temporis, in quo non solum precipuae horum partes describuntur, & ratio metiendi eas traditur, sed accomodatissimis figuris sub oculos legentium facile ponuntur, Venise, Giovanni Battista Somasco, 1588. 4°. [La première partie est un traité de la sphère].

 

Michael Mästlin, Epitome astronomiae, qua brevi explicatione omnia, tam ad sphaericam quàm theoricam eius partem pertinentia, ex ipsius scientiae fontibus deducta, perspicuè per quaestiones traduntur, Tübingen, Georg Gruppenbach, 1588. 8°.

 

Alessandro Piccolomini, De le Stelle fisse […], Venise, Giovanni Varisco et compagni, s.d. [pas après 1588]. 4°.

 

Claudio Tebalducci, Delli dialoghi della quantita et del numero delle sfere terrestri et celesti. Di Claudio Tobaldutii da Montalboddo, Rome, Santi, 1588. 4°.

 

Martin Cortés, The arte of navigation conteyning a compendious description of the sphere, with the making of certayne instruments and rules for navigations, and exemplifyed by many demonstrations, Londres, Richard Watkins, 1589. 4°.

 

Giovanni Paolo Gallucci, Theatrus (sic) mundi et temporis in quo non solum praecipuae partes describuntur ubi astrologiae principia cernuntur ad medicinam accomodata, Venise, Giovanni Battista Somasco, 1589. 4°. [Probablement une nouvelle émission de l’édition de 1588, avec une autre page de titre].

 

Hermann Witekind, De Sphaera mundi, et temporis ratione apud Christianos, Neustadt, Matthaus Harnisch, 1590. 8°.

 

Victorinus Strigel, Epitome doctrinae de primo motu [...]. Add. Georg Bachmann, Synopsis totius doctrinae sphaericae, Wittenberg, Gronenberg, 1591. 8°.

 

Sebastianus Theodoricus, Novae quaestiones Sphaerae, hoc est de circulis coelestibus et primo mobile in gratiam studiosae iuventutis scriptae, Wittenberg, Welack, 1591. 8°.

 

Petrus Apianus, Cosmographie, oft Beschrijvinghe der geheelder Werelt…, Anvers, veuve de J. Verwithagen, et Amsterdam, Cornelis Claessens, 1592. 4°.

 

Giuseppe Rosaccio, Teatro del cielo, e della terra, nel quale si discorre brevemente del centro, e dove sia. Del terremoto, e sue cause. De’ fiumi, e sue proprietà. De’ metalli, e sua origine. Del mondo, e sue parti […], Brescia, appresso Vincenzo Sabbio, 1592. 8°.

 

Robert Tanner, A briefe treatise for the ready use of the sphere lately made and finished in most ample large manner. In which globe or sphere, there is added many strange conclusions, as wel coelestiall as terrestiall, the like heeretofore never devised by any, Londres, John Charlewood, 1592. 16°.

 

André do Avelar, Sphaerae utriusque tabella ad Sphaerae hujus mundi faciliorem enucleationem, Coimbra, Antonio de Barreira, 1593. 8°.

 

Gabriel de La Charlonye, De sphera mundi sive de cosmographia, Tours, Jamet Mettayer, 1593. 8°.

 

Valentin Naibod, Nova et facilis sphaericorum elementorum methodus, ad Tyronum captum maxime accomodata tribus distincta libris, Venise, [héritiers de Curzio Troiano Navò], 1593. 8°.

 

Giuseppe Rosaccio, Teatro del cielo e della terra, nel quale si discorre brevemente del centro, e dove sia. Del terremoto, e sue cause. De’ fiumi, e sue proprietà. De’ metalli, e sua origine. Del mondo, e sue parti […], Brescia, Vincenzo Sabbio, 1593. 8°.

 

Giuseppe Rosaccio, Teatro del cielo e della terra, Milano, per Pacifico Da Ponte, 1593. 8°.

 

Petrus Ryff, Sphaera mundi hoc est, elementa cosmographiae, legibus logicis, in usum acad. Basiliensis […] exposita, Bâle, Leonhard Ostein, 1593. 8°.

 

Cornelius Valerius Ultrajectinus, De sphaera, et primis astronomiae rudimentis libellus, Anvers, Plantin, 1593. 8°.

 

Giuseppe Rosaccio, Teatro del cielo e della terra, nel quale si discorre brevemenre [sic] del centro, e dove sia. Del terremoto e sue cause. De’ fiumi, e loro proprieta. Opera curiosa di Gioseppe Rosaccio, Florence, « alle scalee di Badia », 1594. 8°.

 

Giuseppe Rosaccio, Teatro del cielo e della terra, nel quale si discorre brevemente del centro, e dove sia. Del terremoto, e sue cause. De’ fiumi, e loro proprietà. De’ metalli, e loro origine. Del mondo, e sue parti […], Ferrare, per Vittorio Baldini, 1594. 8°.

 

Thomas Blebel, De Sphaera et primis rudimentis libellus ad usum scholarum maxime accommodatus […] éd. Bartholomaeus Schönborn. Add. Thomas Blebel : Calendarium poeticum generale, Wittenberg, Johann Krafft, 1595. 8°.

 

Giuseppe Rosaccio, Teatro del cielo e della terra, nel quale si discorre brevemente. Del centro, e dove sia. Del terremoto, e sue cause. De fiumi, e loro proprieta. De’ metalli, e loro origine. Del mondo, e sue parti […], Venise, Francesco Bariletti, 1595. 8°.

 

Giovanni Lorenzo D’Anania, L’universale fabrica del mondo, overo Cosmografia dell’ ecc. Gio. Lorenzo d’Anania, divisa in quattro trattati, ne’ quali distintamente si misura il cielo, e la terra […], Venise, Andrea Muschio, 1596. 4°.

 

Giuseppe Rosaccio, Teatro del cielo e della terra, nel quale si discorre brevemente. Del centro, e dove sia. Del terremoto, e sue cause. De’ fiumi, e lor proprieta. De’ metalli, e loro origine. Del mondo, e sue parti […], Brescia, appresso Vincenzo Sabbio, 1596. 8°.

 

Michael Mästlin, Epitome astronomiae, qua brevi explicatione omnia, tam ad sphaericam quàm theoricam eius partem pertinentia, ex ipsius scientiae fontibus deducta, per quaestiones traduntur, Tübingen, Georg Gruppenbach, 1597. 8°.

 

Alessandro Piccolomini, De le Stelle fisse […], Venise, héritiers de Giovanni Varisco, s.d. [entre 1591 et 1597]. 4°.

 

Johannes Rau, Cosmographia, das ist ein schoene richtige und volkomliche beschreibung deß Goettlichen geschoepffs Himmels und der erden beydes der himmlischen und irrdischen kugel wie die himmlische in ire circulos und sphaeras, und die irrdische in ihre theil getheilet wirdt, Francfort, Nikolaus Basse, 1597. In-fol.

 

Giuseppe Rosaccio, Teatro del cielo e della terra, nel quale si discorre brevemente del centro, e dove sia. Del terremoto, e sue cause. De’ fiumi, e loro proprietà. De’ metalli, e loro origine. Del mondo, e le sue parti […], Venise, s.n., 1597. 8°.

 

Petrus Apianus, Cosmographie, ofte Beschrijvinghe der gheheelder Werelt […], Amsterdam, Cornelis Claessens, 1598. 4°.

 

Francesco Barozzi, Cosmographia in quatuor libros distributa, summo ordine, miraque facilitate, ac breuitate ad magnam Ptolomaei mathematicam constructionem, ad uniuersamque astrologiam instituens: Francisco Barocio, Iacobi filio, patritio Veneto autore. Cum prefatione eiusdem autoris [...] Praecesserunt etiam quaedam communia mathematica […]. Omnia nuper in hac secunda editione ab ipso autore diligenter recognita, multisque in locis aucta, Venise, Grazioso Percacino, 1598. 8°.

 

Thomas Blebel, De Sphaera et primis rudimentis libellus ad usum scholarum maxime accommodatus […], éd. Bartholomaeus Schönborn. Add. Thomas Blebel : Calendarium poeticum generale, s.l. [Wittenberg ?], 1598. 8°.

 

Michael Mästlin, Epitome astronomiae, qua brevi explicatione omnia, tam ad sphaericam quàm theoricam eius partem pertinentia, ex ipsius scientiae fontibus deducta, perspicuè per quaestiones traduntur, Tübingen, Georg Gruppenbach, 1598. 8°.

 

Adriaan Metius, Doctrinae sphaericae lib. V. I. De apparentiis et phaenomenis primi mobilis. II. De situm cuiuslibet stellae in coelo, quomodo ex globo deprehendi debeat. III. De observatione astrorum et motuum coelestium per astrolabium. IV. De distinctione et mensura globi coelestis. V. De ratione construendi sciaterica in quavis data superficie plana. In usum matheseos studiosorum, Francfort, Zacharias Palthen, 1598. 8°.

 

Giuseppe Rosaccio, Teatro del cielo e della terra, nel qual si discorre brevemente del centro, e dove sia. Dall’acqua, e sua salsedine. Del terremoto, e sue cause. Dell’aria, e sue impressioni. De’ fiumi, e loro proprietà. De’ pianeti, e loro natura. De’ metalli, e loro origine, Delle stelle, e loro grandezze. del mondo e sue parti. Delle sfere, e come girino. Opera curiosa, et degna d’ogni elevato spirito. Di Giuseppe Rosaccio, Venise, Domenico Farri, 1598. 8°.

 

Petrus Ryff, Elementa sphaerae mundi, sive cosmographiae: in usum scholae mathematicae Basiliensis […] D. Logicis legibus deducta. Quibus de novo appensus est tractatus de structura et usu planispherii seu astrolabii. […] Tractatus de structura et usu planisphaerii seu astrolabii, éd. Ludwig Lucius, Bâle, Johannes Schröter de Schleusingen, 1598. 8°.

 

Rudolph Goclenius, Cosmographiae seu sphaerae mundi descriptionis. Hoc est, astronomiae et geographiae rudimenta: in usum schol. Marpurgensis logicis institutis legibusque congruenter adornata publiceque explicata à Rodolpho Goclenio professor, Marburg, Kaspar Scheffer, 1599. 8°.

 

Thomas Hill, The schoole of skil containing two bookes: the first, of the sphere, of heaven, of the starres, of their orbes, and of the earth, &c. The second, of the sphericall elements, of the celestiall circles, and of their uses, Londres, Thomas Judson for William Jaggard, 1599. 4°.

 

Giuseppe Rosaccio, Teatro del cielo e della terra. Di Gioseppe Rosaccio nel quale si discorre brevemente. Del centro, e dove sia del terremoto, e sue cause. De’ fiumi, e loro proprietà, de’ metalli, e loro origine, del mondo, e le sue parti […], Florence, s.n., 1599. 8°.

uranie